Ο αρχαίος άνθρωπος ζούσε μέσα στη φύση, μαθαίνοντας τα μικρά ή και μεγαλύτερα μυστικά της, με σκοπό να βελτιώσει τη ζωή του. Παρατηρούσε την αλληλεπίδραση των στοιχείων γύρω του και προσπαθούσε να επωφεληθεί από τη γνώση αυτή. 

Οι αρχαίοι Έλληνες γιατροί χρησιμοποίησαν συστηματικά τα φυτά ως θεραπευτικά βότανα και σε μεγαλύτερη έκταση από όσο η σύγχρονη ιατρική.  Πολλές φορές η ομοιότητα στοιχείων των φυτών συσχετιζόταν με την επίδρασή τους στο ανθρώπινο σώμα. Πίστευαν τόσο στην δύναμη των βοτάνων που πολλές φορές του απέδιδαν ψυχή και μαγικές ιδιότητες.

 

ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΟ ΜΥΘΟ ΚΑΙ ΤΗ ΛΑΪΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Β. Κ. ΛΑΜΠΡΙΝΟΥΔΑΚΗΣ

 

 

Ο αρχαίος άνθρωπος αισθανόταν τη φύση άμεσα συγγενική με την υπόστασή του. Οι Έλληνες γιατροί διατύπωσαν και επιστημονικά τη θέση αυτή, υπογραμμίζοντας την ανάγκη του θεραπευτή να γνωρίσει την φύση του ανθρώπου, δηλαδή τα στοιχεία που συνθέτουν το σώμα και τη λειτουργία του. Και είναι γνωστή η θεωρία τους για τους τέσσερις χυμούς του σώματος, το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και τη μαύρη χολή, φυσικά δηλαδή στοιχεία, που η ισορροπία, ή η διαταραχή των αναλογιών τους εξασφαλίζουν την υγεία ή προξενούν τις αρρώστιες στον άνθρωπο. Η ίδια η λέξη φύσις, που πρώτοι οι γιατροί αυτοί χρησιμοποίησαν για τη σύνθεση και τη λειτουργία του σώματος, συνδέεται άμεσα με το φυτικό κόσμο, με τα φυτά, που ονομάσθηκαν έτσι από το ρήμα φύομαι, αναπτύσσομαι, φυτρώνω. Η σημασία του φυτικού κόσμου για τη συντήρηση της φύσεως του ανθρώπου εκφράσθηκε γενικότερα με την θεοποίηση των φυτών στο όνομα της θεάς Χλωρίδος, για την οποία έλεγαν ότι βοήθησε την Ήρα να γεννήσει χωρίς επαφή με άνδρα δίνοντάς της ένα κρίνο (εικ.1).

 

Εικ. 1, Ο γάμος του Ζεφύρου και της Χλωρίδος, τοιχογραφία από την Casa del Naviglio, Πομπηία (πάνω),
Αναθήματα πήλινων κρίνων από το ιερό της Ήρας στις εκβολές του Σίλαρη στη Νότια Ιταλία (κάτω)

 

Τα βλαστήματα της Φύσης λοιπόν, τα βότανα – βότανο σημαίνει βόσκημα, αυτό που τρώγει ένα ζώο, άρα και το λογικό ζώο, ο άνθρωπος – θεωρήθηκαν από την αρχή το κατεξοχήν συγγενές με τη φύση του ανθρώπου υλικό, που πέρα της απλής τροφής μπορούσε να συμβάλει στην ευεξία του.

Έτσι, προφανώς από πανάρχαιους χρόνους, παρατήρησαν οι άνθρωποι με προσοχή, ή έμαθαν από άλλους, την επίδραση της λήψης φυτικών ουσιών στην υγεία, και διαμόρφωσαν μια πλατειά γνώση για τις σχετικές ιδιότητες διαφόρων βοτάνων και για την αποτελεσματική τους χρήση. Παράλληλα όμως το αίσθημα άμεσης συγγένειας με τη φύση, σε συνδυασμό με την έντονη τότε μαγική σκέψη, οδήγησαν τον απλό άνθρωπο να αποδώσει σε ορισμένα φυτά φανταστική υπόσταση και φανταστικές ιδιότητες. Γι’ αυτό υπήρχαν διάφορες αιτίες: Μια απ’ αυτές ήταν η ομοιότητα της μορφής των φύλλων, του βλαστού ή της ρίζας των βοτάνων με την μορφή συγκεκριμένων οργάνων του ανθρώπινου σώματος – η ορχιδέα π.χ. θεωρήθηκε αφροδισιακό, επειδή οι δίδυμοι βολβοί της μοιάζουν με όρχεις (εικ.2).

 

 

 

Εικ. 2, Βολβοί (αριστερά) και άνθη οριχδέας

 

Άλλη αιτία ήταν ο συσχετισμός ανθρωπίνων καταστάσεων με χαρακτηριστικές ιδιότητες των φυτών, όπως στην περίπτωση του διψάκου (εικ.3), του νεράγκαθου, που μαζεύει στα φύλλα του τη δροσιά και το νερό της βροχής: Πίστευαν ότι τα κορίτσια που πλένονταν μ΄ αυτό γίνονταν ιδιαίτερα όμορφα, γι’ αυτό και το φυτό ονομάσθηκε και λουτρόν Αφροδίτης.

 

Εικ. 3, Νεράγκαθο (αριστερά και μέση), Άγαλμα της λουομένης Αφροδίτης από τη Ρόδο (δεξιά)

 

Δεν είναι εύκολο να πει κανείς αν η παρατήρηση πραγματικών φαρμακευτικών ιδιοτήτων ενός φυτού ή η μαγική του προσέγγιση προηγήθηκε στη χρησιμοποίησή του για την υγεία ή αν και οι δύο πηγές ενδιαφέροντος επέδρασαν παράλληλα. Θα παρουσιάσω στη συνέχεια μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα από τις τρεις κατηγορίες.

Για τη μαγική χρήση επανέρχομαι στον όρχιν ή ορχιδέα (εικ.2 και 4), η οποία, λόγω του διδύμου βολβού της θεωρήθηκε αφροδισιακό.

Εικ. 4. Σχεδιαστική απεικόνιση του φυτού και άνθη ορχιδέας

 

Ο Διοσκουρίδης μάλιστα, περιώνυμος γιατρός του 1^ου μ.Χ. αιώνα, μας εκπλήσσει, αναφέροντας ότι αν ο μεγάλος από τους δίδυμους, ανόμοιου μεγέθους βολβούς φαγωθεί από τον άνδρα φέρνει σε ένα ζευγάρι αρσενικό παιδί (μη ξεχνάμε ότι το φυτό το αποκαλούσε ο λαός μέχρι σήμερα σερνικοβότανο), ενώ αν ο μικρός φαγωθεί από την γυναίκα αυτή γεννά θηλυκό παιδί. Οι αρχαίοι έδωσαν ψυχή στην ορχιδέα με τον μύθο που έπλασαν, ότι ήταν το αρσενικό παιδί ενός σατύρου, που επιχείρησε να βιάσει μια ιέρεια και τιμωρήθηκε με τη μεταμόρφωσή του σε φυτό.

Μια άλλη ανάλογη περίπτωση απόδοσης μαγικών ιδιοτήτων σε φυτό ήταν το ξυλόθρουμπο, ή όνοσμα με το επιστημονικό όνομά του (εικ.5, Όνοσμα ή  ξυλόθρουμπο), το οποίο λόγω του ερμαφρόδιτου άνθους του, πιστεύθηκε, χωρίς να έχει θεραπευτικές ιδιότητες, ότι προκαλεί αποβολή, αν μια γυναίκα περάσει από πάνω του.

Εικ. 5, Ξυλόθρουμπο ή Όνοσμα

 

Αναφέρω μια ακόμη χαρακτηριστική μαγική περίπτωση: Είναι η περίπτωση του ιξού, του γνωστού σήμερα με το γαλλικό του όνομα γκυ (εικ.6).

Εικ. 6, Ιξός ή Γκυ (αριστερά) και κωδωνόσχημος αττικός κρατηρας του Ζωγράφου της Περσεφόνης με την άνοδο της Περσεφόνης από τον Άδη, 440-430 π.Χ (δεξιά)

 

Το φυτό είναι παρασιτικό, δεν χρειάζεται το έδαφος και θάλλει πάνω στα φυλλοβόλα δέντρα ακόμη και όταν αυτά είναι γυμνά. Πολλαπλασιάζεται με την μεταφορά του σπόρου του σε άλλα δέντρα από τα πουλιά. Ο κολλώδης χυμός του χρησιμοποιήθηκε για το πιάσιμο των πουλιών [αξόβεργες]. Οι ιδιότητές του αυτές, της συνεχούς ζωής του πάνω από τη γη, και της δεσμευτικής ικανότητας των χυμών του, παρατηρήθηκαν νωρίς. Έτσι φαντάστηκαν οι αρχαίοι ότι το κλαδί του μπορούσε μαγικά να εξασφαλίσει συνεχή ζωή και να δεσμεύει ή να απελευθερώνει δυνάμεις. Διηγούνταν ότι με το κλαδί του άνοιξε η Περσεφόνη τις πύλες του Άδη για να γυρίσει στον πάνω κόσμο και πίστευαν ότι ήταν το δώρο των θεών στους ανθρώπους για τη θεραπεία της επιληψίας.

Τα φυτά που χρησιμοποιήθηκαν κατά την αρχαιότητα στη φροντίδα της υγείας λόγω των πραγματικών θεραπευτικών ιδιοτήτων τους είναι πάρα πολλά. Θα περιορισθώ εδώ σε δύο παραδείγματα: Το πρώτο είναι το ελένιον, ένα είδος άγριου ηλιοτρόπιου (εικ.7).

Εικ. 7, Ελένιον

 

Ένα αιθέριο έλαιο που περιέχει, η ελενίνη, έχει βεβαιωμένες ιαματικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται και σήμερα για την παρασκευή φαρμάκων για πνευμονικές παθήσεις. Το φυτό χρησιμοποιήθηκε φαρμακευτικά ήδη από τον Ιπποκράτη, και όλη η πρακτική ιατρική το θεώρησε θερμαντικό, σπασμολυτικό, ευστόμαχο, διουρητικό, εμμηναγωγό, διευκολυντικό του τοκετού κ.ά. Οι πραγματικές φαρμακευτικές του ιδιότητες έδωσαν όμως την αφορμή για παράλληλη εμπλοκή του στο μύθο και τη μαγεία. Το φυτό, έλεγαν, φύτρωσε κάτω από το δέντρο στο οποίο κρεμάστηκε στη Ρόδο η Ελένη κυνηγημένη από τις Ερινύες, και διέδιδαν, ότι όποιος φάει απ’ αυτό μπλέκεται σε καυγάδες. Άλλοι πάλι έλεγαν ότι το ελένιον φύτρωσε από τα δάκρυα της Ελένης, όταν, στο ταξίδι του γυρισμού από την Τροία, έχασε στην Αίγυπτο τον πηδαλιούχο του καραβιού της. Ή ακόμα, ότι η Ελένη εφεύρε τη δράση του χρησιμοποιώντας το για να γιατρέψει δηλητηριώδη δαγκώματα. Πιθανότατα αυτό το φάρμακο εννοεί και ο Όμηρος, όταν παρουσιάζει την Ελένη να προσφέρει μέσα σε κρασί το νηπενθές και άχολον φάρμακο στον Τηλέμαχο και τον Μενέλαο που θρηνούν τον Οδυσσέα (εικ.8).

Εικ. 8, Μικρογραφία χειρογράφου με τον Μενέλαο και την Ελένη αποβιβαζόμενους στην Αίγυπτο (Νικάνδρου Θηριακά του αυτού Αλεξιφάρμακα, αριστερά)
και ανάγλυφο αγγείο από τη Θήβα με παράσταση γυναίκας που πλησιάζει με κανάτι οδοιπόρο (δεξιά)

 

Αυτό το φάρμακο, λέει ο Όμηρος, έκανε τον άνθρωπο να ξεχνάει ακόμη και το θάνατο των γονιών του. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το φυτό πήρε το όνομα της Ελένης. Ενδεχομένως όμως συνδέθηκε και με άλλα πρόσωπα του μύθου. Μερικοί το ταυτίζουν με το φυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν πάνακες χειρώνιον, δηλαδή αυτό που γιατρεύει τα πάντα, και που το χρησιμοποιούσε ο κένταυρος Χείρων. Το ίδιο φάρμακο φαντάζονταν στα χέρια και του μαθητή του Χείρωνα Ασκληπιού (εικ.9).

Εικ. 9, Ο κένταυρος Χείρων κρατάει βότανο  ανάμεσα στον Απόλλωνα και τον Ασκληπιό σε τοιχογραφία της Πομπηίας

 

Το δεύτερο παράδειγμα φυτού που πέρασε στο μύθο με βάση τις πραγματικές φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι ο ελλέβορος, το σημερινό σκάρφι (εικ. 10, το φυτό ελλέβορος).

 

Εικ. 10, Ελλέβορος

 

Ο ελλέβορος είναι φυτό δηλητηριώδες, σε μικρές όμως ποσότητες χρησιμοποιήθηκε ως φάρμακο, π.χ. ως καθαρτικό ή για δερματικά νοσήματα. Πάντως ως ισχυρό δηλητήριο ενέπνευσε μύθους που είχαν να κάνουν με δηλητηρίαση ή μανία και κατάθλιψη. Έτσι έλεγαν πως ο καλύτερος ελλέβορος φύτρωνε στην κορυφή της Οίτης, εκεί που κάηκε ο Ηρακλής χτυπημένος από τον δηλητηριασμένο χιτώνα που του είχε χαρίσει η Δηιάνειρα (εικ.11).

Εικ. 11, Η πυρά του Ηρακλέους στην Οίτη (αριστερά) και παράσταση του ήρωα πάνω στην πυρά, μαρμάρινο ανάγλυφο στη Λειψία, Ρωμαϊκή εποχή (δεξιά)

 

Ονόμαζαν επίσης το φυτό και μελαμπόδιον, επειδή ο μάντις Μελάμπους έδωσε το θεραπευτικό αυτό βότανο σε κατσίκες να το φάνε και με το γάλα τους κατόπιν γιάτρεψε τις κόρες του βασιλιά Προίτου της Τίρυνθας από τη μανία που τους έστειλε η Ήρα, γιατί καυχήθηκαν πως ήταν πιο ωραίες απ’ αυτήν, ή σύμφωνα με άλλη παραλλαγή του μύθου ο Διόνυσος γιατί αρνήθηκαν τη λατρεία του (εικ.12). Μαγικά, σύμφωνα με τη μυθική του αυτή ιδιότητα, χρησιμοποιήθηκε το φυτό ως φάρμακο για τη μανία, την μελαγχολία και την επιληψία, και η πρακτική αυτή κράτησε μέχρι τον 19^ο αιώνα.

Εικ. 12, Αγγειογραφία με τις Προιτίδες γύρω από τον βωμό της Αρτέμιδος σε ιερό της, όπου έχουν καταφύγει ικέτιδες για να ιαθούν από τη μανία.
Δεξιά ο Διόνυσος και αριστερά ο Μελάμπους με τον βοσκό των αιγών πίσω του. Λουκανική Νεστορίδα στη Νεάπολη, περ.380 π.Χ

 

Ανέφερα στην αρχή μια τρίτη κατηγορία φυτών, που δεν είναι σαφές τί προη-γήθηκε στην εκτίμησή τους ως φαρμάκων. Θα αναφέρω εδώ το πιο χαρακτηριστικό φυτό αυτής της κατηγορίας, τον μανδραγόρα (εικ.13), το οποίο μέχρι σήμερα αποτελεί το έμβλημα των αναισθησιολόγων.

 

Εικ. 13, Μανδραγόρας, το φυτό (αριστερά), η ρίζα (μέση), φύλλα και καρπός (δεξιά)

 

Ο μανδραγόρας είναι τοξικό φυτό που περιέχει ατροπίνη, σκοπολαμίνη και υοσκυαμίνη, με αντισπασμωδική, αναλγητική και κατευναστική δράση. Η ρίζα χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα ως ναρκωτικό και υπνωτικό. Ο Διοσκουρίδης παρατηρεί ότι ο οπός του λαμβανόμενος μαζί με μέλι και γάλα σε ποσότητα 1400 γραμμαρίων ανεβάζει το φλέγμα και τη χολή – να μια άμεση αναφορά στην διαλεκτική σχέση φυτών και ανθρώπινης φύσεως που είδαμε στην αρχή – αν όμως πιωθεί σε μεγαλύτερη ποσότητα οδηγεί σε θάνατο. Αυτές οι ιδιότητες και η ενδεχόμενη παραισθησιογόνος δράση του πρέπει να το επέβαλε στη φαντασία ως ενσάρκωση κακών πνευμάτων, που εμφανίζονταν τη νύχτα και προκαλούσαν τρέλα (εικ.14).

 

Εικ. 14, Απεικόνιση παραίσθησης με εμφάνιση δαίμονα με μορφή μανδραγόρα

 

Παράλληλα όμως η έντονη ομοιότητα της ρίζας του με τα ανδρικά σκέλη πρέπει να δημιούργησε από την αρχή τη μαγική σύνδεσή του και με τα αφροδισιακά: Τα ονόματά του καλάνθρωπος και σερνικοβότανο είναι χαρακτηριστικά, καθώς και η πίστη ότι φύτρωνε κάτω από δέντρα που γίνονταν απαγχονισμοί από το σπέρμα των κρεμασμένων. Οπωσδήποτε η μαγική του φήμη συνέδεσε τον μανδραγόρα με την γνωστή μάγισσα του μύθου, την Κίρκη (εικ.15), και προσέδωκε στο φυτό ένα παράλληλο όνομα, κιρκαία.

Εικ.15, Καλυκόσχημος κρατήρας του Ζωγράφου της Περσεφόνηςμε τον Οδυσσέα να καταδιώκει την Κίρκη που φεύγει έχοντας πετάξει το αγγείο με το μαγικό ποτό.
Πίσω από τον Οδυσσέα δύο σύντροφοί του έχοντας δοκιμάσει το μαγικό φίλτρο μεταμορφώνονται σε ζώα. Νέα Υόρκη, περ. 440 π.Χ.

 

Παράλληλα πραγματικές γνώσεις και μαγικές αντιλήψεις καθόριζαν και την πρακτική της συλλογής των φαρμακευτικών φυτών από τους φαρμακολόγους και τους ριζοτόμους. Η πληροφορία π.χ. ότι οι ριζοτόμοι δεν έπρεπε να σκάβουν επί πολλήν ώρα για να μαζέψουν τον ελλέβορο, επειδή η εισπνοή του προξενεί γρήγορα κεφαλαλγίες, και ότι συνήθιζαν, όταν πήγαιναν σ’ αυτή τη δουλειά, να τρώνε σκόρδο και να πίνουν ανέρωτο κρασί, δείχνει μια πρακτική αντιμετώπιση της τοξικότητας των πτητικών που απελευθέρωνε το φυτό.

Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο με την παιωνία, ένα ωραίο φυτό (εικ.16), που πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι πράγματι είναι ενδιαφέρον φαρμακολογικά. 

Εικ. 16, Παιώνια

 

 Στην αρχαιότητα θεωρήθηκε “βασίλισσα των βοτάνων” και χρησιμοποιήθηκε για ένα ευρύτατο φάσμα παθήσεων, ως αιμοστατικό, ως ηρεμιστικό, για τον ίκτερο, για παθήσεις των νεφρών και της κίστης, για τη γέννα, για τις δηλητηριάσεις, για την επιληψία κ.ά. Τα φύλλα της παιωνίας μοιάζουν με χέρια, οι καρποί της με αμύγδαλα, και οι κόκκοι μέσα τους (εικ.17) έχουν το παράξενο χαρακτηριστικό να είναι οι πιο πολλοί κόκκινοι με πέντε έως έξη μαύρους στη μέση. Τους κόκκινους τους συνιστούσαν για το έλκος και ως αιμοστατικό, τους μαύρους στα γυναικολογικά και για την αποφυγή εφιαλτών.

Εικ.17. Τα φύλλα (αριστερά), οι καρποί (μέση) και οι σπόροι (δεξιά) της παιώνιας

 

Ίσως αυτά τα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά έδωσαν στο φυτό μια θρυλική θερα-πευτική αξία και φήμη. Συνδέθηκε άμεσα με την υπόσταση του πιο παλιού θεραπευτή θεού, του Παιήονος ή Παιώνος, – εξ ου και παιωνία – που εμφανίζεται ήδη στα μυκηναϊκά κείμενα της δεύτερης π.Χ. χιλιετίας, θεού που ταυτίστηκε αργότερα με τον Απόλλωνα. Στον Όμηρο ο Παιήων είναι ακόμη αυτός που γιατρεύει με τα βότανα τις πληγές του Πλούτωνα και του Άρη (εικ.18).

Εικ. 18, Ο Διομήδης επιτίθεται στον Άρη, τον οποίο θα πληγώσει. Μικρογραφία σε χειρόγραφο της Ιλιάδας στο Μιλάνο, 5^ος/6^ος μ.Χ. αι.

 

Αργότερα διηγούνταν ότι οι θεοί χάρισαν το φυτό παιωνία στον Απόλλωνα, το διάδοχο του Παίωνος, κι αυτός το έδωσε στον γιό του τον Ασκληπιό για τη σωτηρία των ανθρώπων. Μια πιο απόκρυφη ακόμη παράδοση παρουσίαζε την παιόνια ως μεταμόρφωση, του ίδιου του Παίωνα. Η παράδοση αυτή ήθελε τον Παίωνα μαθητή του Ασκληπιού, ο οποίος από ζήλεια για τον μαθητή που γινόταν καλύτερος από το δάσκαλο, προσπάθησε να τον σκοτώσει. Τον Παίωνα τον έσωσε ο Δίας μεταμορφώνοντάς τον στο λουλούδι. Ακόμη πιο μυστικές παραδόσεις συνέδεαν την παιωνία με τους κήπους της Εκάτης στην Κολχίδα, όπου η σκοτεινή θεά καλλιεργούσε μαζί με την κόρη της τη Μήδεια τα μαγικά τους βότανα (εικ.19, 20).

Εικ. 19, Τοιχογραφία του τέταρτου πομπηιανού ρυθμού με παράσταση κήπου και άγαλμα της Εκάτης (πάνω)
και τοιχογραφία κήπου από την Casa di Livia στο Εθνικό Μουσείο της Ρώμης, 30-25 π.Χ. (κάτω)

Εικ.20, λεπτομέρειες από τοιχογραφία της Πομπηίας με κήπο

 

Για το μάζεμα του φυτού αυτού δίνονταν απίστευτες μαγικές συμβουλές. Έπρεπε να μαζεύεται νύχτα, γιατί αν σ’ έβλεπε ένας δρυοκολάπτης να κόβεις τον καρπό, πάθαινες βουβωνοκήλη. Πριν από το μάζεμα έπρεπε κανείς να χαιρετήσει επί τρεις μέρες το φυτό κατά τη δύση του ήλιου με τη φράση χαίρε παιωνία, ιερό χόρτο, βασίλισσα όλων των φυτών. Την τέταρτη μέρα μπορούσε να το μαζέψει, σκάβοντας από απόσταση τη ρίζα του. Το καλύτερο ήταν να το δέσει μετά σε σκύλο και να τον χτυπήσει για να το ξεριζώσει αυτός. Ύστερα άφινε προσφορές στο λάκκο και το έβαζε στο σπίτι του μέσα σε ένα τρίποδα στεφανωμένο με άλλα λουλούδια εποχής. Χαρακτηριστική για την πίστη στη δύναμη των φυτών ήταν η προσευχή που έπρεπε τότε να κάνει: … Ουρανέ και Ήλιε…, δείξτε εδώ την εύνοιά σας προς την ιερή και ξακουστή παιωνία, ώστε να μένει πάντα μαζί μου … (και) να την κατέχω για τη σωτηρία και τη ζωντάνια του καθενός, και δώστε της δύναμη σχετικά με όλες μου τις ενέργειες …. Ανάλογες πρακτικές ίσχυαν και για άλλα φυτά, αν κρίνουμε από την πιο νηφάλια, αλλά μη στερούμενη πίστης σχετική τοποθέτηση του Θεοφράστου: Το να πεις μια προσευχή όταν κόβεις (ένα φαρμακευτικό φυτό) δεν είναι κάτι που δεν αρμόζει στην περίπτωση. Εκείνο όμως που είναι άσχετο είναι όλα τα άλλα που προσθέτουν, όπως π.χ. στην περίπτωση της πανάκειας, (φυτού) του Ασκληπιού, που βάζουν γλυκίσματα από φρούτα με μέλι στη θέση της ρίζας της.  

Βλέπουμε λοιπόν ότι η γνώση των πραγματικών ιδιοτήτων των φυτών ήταν πολύ ανεπτυγμένη κατά την αρχαιότητα. Ο γιατρός Διοσκουρίδης τον πρώτο μ.Χ. αιώνα, όταν ήταν γνωστά στον ελληνικό χώρο περί τις 6.000 είδη φυτών, αξιοποιούσε τις ιδιότητες αυτές σε πάνω από πεντακόσια, δηλαδή σε ένα ποσοστό 8%, ενώ σήμερα με 600.000 γνωστά είδη στον κόσμο έχει ερευνηθεί φαρμακολογικά μόνο το 5%. Παράλληλα όμως με αυτή τη γνώση, λειτουργούσε στη λαϊκή πρακτική υγιεινή και μια έμφυτη πίστη στη φύση, που έδινε ψυχή και μαγικές δυνάμεις στα φυτά. Η πίστη και η πρακτική αυτή, επέζησε μέσα από τους Βυζαντινούς και τον Μεσαίωνα μέχρι πολύ πρόσφατα (εικ.21).

Εικ. 21, Καλόγερος μαζεύει βότανα γύρω από το μοναστήρι

 

_____________________________________________________________

Βιβλιογραφικό υπόμνημα:

Οι πληροφορίες για το κείμενο Τα βότανα στο μύθο και τη λαϊκή υγιεινή βρίσκονται κυρίως στα έργα που μνημονεύονται πιο κάτω, όπου ο αναγνώστης θα βρει πλήθος αναλόγων περιπτώσεων που στηρίζουν τη σύνθεση η οποία προτείνεται από το συγγραφέα αυτού του άρθρου:

Βαρελά, Ευ. / Μαυρόπουλος, Θ., Πεδανίου Διοσκουρίδου Αναζαρβέως, Περί ύλης ιατρικής λόγοι πέντε (αποσπάσματα), 2006.

Baumann, H., Flora mythologica. Griechische Pflanzenwelt in der Antike, 2007.

Grimal, P., Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας (μετάφραση Β. Άτσαλου), 1991.

Krug, A., Αρχαία Ιατρική. Επιστημονική και θρησκευτική Ιατρική στην Αρχαιότητα (μετάφραση Ε. Μανακίδου – Θ. Σαρτζή), 1997.

Λαμπρινουδάκης, Β., Μηροτραφής, 1971.

Λαμπρινουδάκης, Β., «Η  άσκηση   της  ιατρικής   στον   Ελληνορωμαϊκό  κόσμο»,   Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα 29, 1984, σελ.13-17.

Lexikon Iconographicum Mythologiae Classicae, 1-8, 1981 - 1997 (στα σχετικά μυθολογικά ονόματα).

Λυπουρλής, Δ., Ιατρική στην αρχαία Ελλάδα. Από τον Όμηρο στον Ιπποκράτη, 2008.

Για τα φυτά χρήσιμες είναι και οι πληροφορίες στο Διαδίκτυο.