Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΖΩΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑΣ από τον καθηγητή Β. Λαμπρινουδάκη

Ο βιοπορισμός: Ποιμενική απασχόληση

Αλλά, όπως είδαμε, η κύρια παράλληλη απασχόληση των αγροτών ήταν η εκτροφή ζώων και η εκμετάλλευση τόσο του γάλακτος όσο και του κρέατός τους, αλλά και του μαλλιού και των άλλων προϊόντων τους (κοπριά, οστά κ.ά).

H έκταση αυτών των μαθημάτων δεν μας επιτρέπει να αναλύσουμε τους τρόπους και τα είδη αυτής της εκμετάλλευσης, όπως π.χ. τα διάφορα είδη των τυριών, ούτε να παραθέσουμε λεπτομέρειες από τη ζωή των βοσκών, που σε μεγάλο ποσοστό ήταν έμπιστοι δούλοι των αγροτών. Για όλα αυτά μιλάει διεξοδικά η αρχαία γραμματεία, αλλά σώζονται και πραγματικά λείψανα, καθώς και παραστάσεις. Θα αναφέρομε λοιπόν εδώ μερικά μόνο παραδείγματα από αυτά τα τεκμήρια:

Πολύ χαρακτηριστικό για την ποιμενική πράξη είναι ολόκληρο το μαντρί του 5^ου π.Χ. αιώνα που είδαμε στον ορεινό Μαραθώνα (εικ.1, πάνω αριστερά κάτοψη, κάτω αριστερά εστίες, πάνω δεξιά θραύσματα του πήλινου δοχείου για το βράσιμο του γάλακτος που βρέθηκαν πάνω στην εστία, κάτω δεξιά ο πόρος), ιδιαίτερα όμως οι υπαίθριες εστίες για το βράσιμο του γάλακτος και ο πόρος για την απομόνωση του ζώου, κυρίως για κουρά.

Εικ. 1

Οι βοσκοί εμφανίζονται στις παραστάσεις να φυλάγουν ή να οδηγούν το κοπάδι των προβάτων τους (εικ.2Α, βοσκός οδηγεί τα πρόβατα, κύλικα στην Ελγολάνδη, 5^ος π.Χ. αι., Β, βοσκός ακολουθεί τα πρόβατα με ένα πρόβατο στον ώμο, λύχνος στο Βρετανικό Μουσείο, 3^ος μ.Χ. αι.). Αλλού συνοδεύουν το κοπάδι των κατσικιών τους παρέα με το σκύλο τους (εικ.2Γ: βοσκός με το σκύλο του και κατσίκες, κύαθος στο Λούβρο, περ. 530 π.Χ.). Σε άλλες παραστάσεις οι βοσκοί κάθονται κοντά στα ζώα τους παίζοντας τον αυλό τους (εικ.2Δ: αμφορέας στο Βερολίνο περ. 500 π.Χ.).

Εικ. 2

Αλλού πάλι αρμέγουν κάποιο ζώο, ή σκαλίζουν ένα κλαδί για ένα πρόχειρο ραβδί (εικ.3Α, βοσκός αρμέγει, βοσκός σκαλίζει ένα ραβδί, σαρκοφάγος Ιουλίου Αχιλλέα, μουσείο Θερμών στη Ρώμη, 3^ος μ.Χ. αι., Γ, γυναίκα αρμέγει κατσίκα, γύψινο εκμαγείο από την Αλεξάνδρεια στο Hildesheim, ελληνιστικό πρωτότυπο 3^ου π.Χ. αι.). Στις σαρκοφάγους του τέλους της αρχαιότητας τα αγροτικά και ποιμενικά θέματα χρησιμοποιήθηκαν συχνά για την διακόσμηση του εξωτερικού τους ως αλληγορία της προσδοκώμενης αιώνιας ειρήνης της ψυχής. Ένα θέμα μάλιστα, του άνδρα ο οποίος έχει στην αγκαλιά ή στους ώμους του ένα ζώο, που από πολύ νωρίς χρησιμοποιήθηκε για την απεικόνιση προσκυνητών που το προσφέρουν σε θεότητα (εικ.3Δ, Αινέας κριοφόρος, ανάθημα στον Πάνα, Νέα Υόρκη, 6^ος π.Χ. αι., Ε, κριοφόρος Θάσου, 7^ος π.Χ. αι.), είχε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εξέλιξη: Αποτελώντας συγχρόνως μια συχνή στοργική συμπεριφορά του βοσκού απέναντι σε κάποιο παραστρατημένο, αδύναμο ή χτυπημένο ζώο του κοπαδιού του (εικ.4 πάνω βοσκός ακολουθεί τα πρόβατα με ένα πρόβατο στον ώμο, λύχνος στο Βρετανικό Μουσείο, 3^ος μ.Χ. αι., κάτω: σαρκοφάγος Ecija, Ισπανία, 5^ος μ.Χ. αι.) κατέληξε να χρησιμοποιηθεί ευρύτατα από την πρώιμη χριστιανική εικονογραφία ως αλληγορία του θείου βοσκού της ανθρώπινης ποίμνης, ως ο καλός ποιμήν Χριστός. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη σαρκοφάγο της Ecija (εικ.48β) ο καλός ποιμήν (ΠΥΜΗΝ) εικονίζεται ανάμεσα στον Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων (ΔΑΝΙΗΛ) και στη θυσία του Ισαάκ (ΑΒΡΑΑ[Μ – ΕΙΣΑΚ), σύμβολα και τα δυο της σωτηρίας.

Εικ. 3

Εικ. 4

Ανάλογες παραστάσεις παρουσιάζουν τη ζωή των βουκόλων. Σε ένα βοιωτικό αγγείο των μέσων του 6^ου π.Χ. αι. (εικ.5, κάτω, οινοχόη Λούβρου) ένας βοσκός έχοντας στο κοντάρι του ασκό με νερό ή κρασί οδηγεί ένα μικτό κοπάδι από βόδια και πρόβατα. Και σε ένα άλλο αγγείο του 480 περίπου π.Χ. που έχει χαρακτηριστικά το σχήμα της χηλής μιας αγελάδας (εικ.5 πάνω, σπήλαιο, μπροστά του σκύλος, αγελάδα, δέντρο και μπροστά λαγός, αγελάδα και βοσκός, Νέα Υόρκη) βλέπουμε το βοσκό, το σκύλο και τις αγελάδες του σε τοπίο με δέντρα και αγριολούλουδα, που το ζωντανεύει ακόμη περισσότερο ένας λαγός.

Εικ. 5

Βοσκοί υπήρχαν ακόμη και για χοίρους, οι συοφορβοί ή υοφορβοί (εικ.6 αριστερά,γουρούνα και γουρουνάκι που οδηγούνται στην αγορά, αμφορέας Cambridge, 5^ος π.Χ. αι.). Και βέβαια δεν έλειπαν από την καθημερινή ζωή και τα άλλα οικόσιτα ζώα, όπως οι κότες π.χ.  Ιδιαίτερα ρεαλιστικό είναι σχετικά ένα μαρμάρινο αγαλμάτιο από τον 1^ο π.Χ. αιώνα (εικ.6 δεξιά, Νέα Υόρκη),  που εικονίζει μια κουρασμένη γερόντισσα να κρατεί (στην αγορά;) ένα καλάθι και δυο κότες από τα πόδια.

Εικ. 6