Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΖΩΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑΣ από τον καθηγητή Β. Λαμπρινουδάκη

Τα στάδια της ζωής: Η οικογένεια

Η απόκτηση παιδιών ήταν το σημαντικότερο πράγμα στις ατομικές επιδιώξεις των αρχαίων Ελλήνων. Κάθε ελεύθερος πολίτης θεωρούσε καθήκον του να παντρευτεί και να κάνει παιδιά (εικ.1, εμ. αγγείο 5^ου αι., Μουσείο Κανελλοπούλου). Κι αυτό γιατί έπρεπε να εξασφαλισθεί η συνέχεια του οίκου, δηλαδή της οικογένειας, η οποία αποτελούσε το βασικό κύτταρο της κοινωνικής, αλλά και της πολιτικής οργάνωσης (οίκος – γένος [οικογένειες με κοινό πρόγονο] – φρατρία [ομάδα με δεσμούς αίματος, υποδιαίρεση της φυλής]). Την εξασφάλιση της συνέχειας βίωναν άλλωστε οι άνθρωποι και ως θρησκευτικό καθήκον, ως υποχρέωση φροντίδας για να μην εξαφανισθεί η ιδιωτική λατρεία κάθε οικογένειας, στην οποία καθένας που ενσωματωνόταν σ’ αυτή έπρεπε να μυηθεί.

Εικ. 1

Τα ομοιώματα των εφεστίων θεών, δηλαδή των θεών της εστίας του σπιτιού (εικ.2 αριστερά, πυξίδα 5^ου π.Χ. αι., Λονδίνο), μεταξύ των οποίων ο Ζεύς, ήταν ιερά οικογενειακά κειμήλια, τα οποία περνούσαν από πατέρα σε γιο. Από τοιχογραφία του 1^ου π.Χ. αιώνα σε σπίτι στη Δήλο βλέπουμε μια χαρακτηριστική σκηνή θυσίας χοίρου στον βωμό των Λαρήτων (εικ.2 δεξιά), αντιστοίχων με τους Ελληνικούς εφέστιους στα σπίτια των Ρωμαίων, που τον καιρό εκείνο ήταν εγκατεστημένοι στο νησί. Πάντως αυτοί που δεν παντρεύονταν κατακρίνονταν από την κοινωνία. Ο Πλάτων μάλιστα προέβλεψε στους Νόμους του ετήσιο πρόστιμο για τον άνδρα που έμενε ανύπαντρος μετά τα τριανταπέντε του χρόνια. Ακόμη πιο αυστηρή ήταν η πραγματικότητα στη Σπάρτη. Εκεί εφαρμοζόταν πρόστιμο αγαμίου, αλλά και πρόστιμο οψιγαμίου, για όποιον παντρευόταν σε μεγάλη ηλικία. Ο Αθήναιος μας αναφέρει ότι οι ανύπαντροι στη Σπάρτη ταπεινώνονταν σε ειδική γιορτή, όπου οι γυναίκες τους έσυραν γύρω από τον βωμό χτυπώντας και χλευάζοντάς τους. Οι άρχοντες τους ανάγκαζαν να περπατήσουν γυμνοί στην αγορά ψάλλοντας ένα περιπαικτικό τραγούδι για τους εαυτούς τους. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση που παραδίδεται ότι έδωσε νεαρός στο Σπαρτιάτη στρατηγό Δερκυλλίδα στην παρατήρησή του γιατί δεν του παραχωρούσε τη θέση του: γιατί εσύ δεν γέννησες αυτόν που θα μου δώσει τη θέση του όταν γεράσω! (Πλουτ. Λυκ.).

Εικ. 2